Osman Şakir Efendi’nin “Musavver Sefaretname-i İran (Resimli İran Sefaretnamesi)” nde TOSYA
Koçhisar’dan
dahi rahş-ı ziyâ-bahş rûy-ı âleme dirahş eylediği zamânda, rahş-ı safâ-bahş
üzere süvâr olup nehr-i Devres kenârında revân ve râh-ı bî-seng üzere devân
olarak dokuz sâ‘atden sonra nezdîk-i Tosya’da bâğlar arasına vârid ve derûn-ı
şehre duhûle kāsıd olduğumuz evânda şehr kethudâsı istikbâl ve pürsiş-i ahvâl
eyleyüp sefîr-i merkūmu a‘yân-ı şehr konağına mihmân ve bu dâ‘îlerine Gemalmaz
İbrahim Ağa’yı mîzbân eylediklerinde licâm-ı müsâferete ‘inân uydurulup ol şeb
anda beytûtet ve hâb u râhatımız vâki‘ oldu.
Tosya’nın resmini dahi kalem-i ma‘ârif-rakam dâ‘îleri bu vechile nakş eyledi.
Koçhisar’dan
dahi güneş yeryüzünü aydınlattığı zaman binince insanı rahatlatan yağız atlara
binip Devrez Nehri kenarından hareket ettik. Taşsız yollarda koşturarak dokuz
saat sonra Tosya yakınlarındaki bağlara ulaştık. Şehrin içine girmek
istediğimizde şehir kethüdası bizi karşılayarak ahvalimizi sorup sual ettikten
sonra elçimizi şehir a’yanının konağına misafir ettiler, Gemalmaz İbrahim
Ağa’yı da bu duacılarına ev sahibi ettiklerinde yolculuğumuzu durdurduk ve o
gece orada geceleyerek uyuyup dinlendik.
Tosya’nın
resmini de çizim işlerini bilen bu duacıları böylece nakşetti.
Tosya’dan
dahi ber-nişîn-i keher-i vâlâ-güher olup zehâba gayret ve cânib-i maksûda
sür‘at olundu.
Tosya’nın
doğu ve kuzey taraflarında sağlam duvar benzeri çok yüksek kayalar
bulunmaktadır. Güney ve kıble tarafında ise öğle güneşi ikindi namazının son
vaktine (asr-ı sâni) kadar şehrin içini aydınlatır. Poyraz tarafı kapalı
olduğundan havası ağır ve öğle güneşine karşı olduğu için de şehrin içi gayet
sıcaktır. Ama halkının tabiatı cömertlik ve mertlik ile, mizacı da muhabbet ve
yardımseverlik ile doludur. Misafire türlü izzet ve ikramda bulunurlar.
Tosya’dan
da yağız atlara binerek gideceğimiz yere doğru süratle yola çıktık.
Yine
nehr-i Devres kenarında mânend-i âb cereyân ve kûh u sahrâyı seyrân eyleyerek
Hacıhamza tarafına azîmetimiz vâki‘ oldu. Nehr-i Devres bir rûd-ı pür-sûddur ki
Tosya tarafında zer‘ olunan pirinc bu cûy-ı menfa‘at-bûyın âbından
perveriş-yâfte olup nice merdümâna fâ’idesi ve nice gedâyâna menfa’at-i
zâ’idesi hâsıl olmakdadur. Tosya’dan rükûbumuza on sâ‘at oldukda Hacıhamza nâm
karyeye vusûlümüz ve dervâze-i sûrdan duhûlümüz müyesser oldu. Hacıhamza’nın
yeri fi’l-asl bir meşeyistân ve karârgâh-ı düzdân imiş ki Tosya’dan Osmancığ’a
varıncaya kadar on sekiz sâ‘atlik mahalde âbâdân ve beytûtet olunacak bir mekân yok imiş.
Yine
Devrez nehri kenarında su gibi akarak, dağ ve ovalardan geçerek Hacıhamza1
tarafına gittik. Devrez nehri çok faydalı bir ırmaktır. Tosya tarafında ekilen
pirinç bu yararlı nehrin suyuyla yetişir. Nice kimselere faydası ve yine birçok
fakire ziyade yararı dokunmaktadır. Tosya’dan hareketimizden on saat sonra
Hacıhamza isimli köye ulaşmamız ve kale kapısından girişimiz nasip oldu.
Hacıhamza’nın yeri aslında meşelik ve hırsızların karargâhıymış. Tosya’dan
Osmancık’a kadar on sekiz sâ‘atlik mahalde âbâdân ve beytûtet olunacak bir
mekân yok imiş.
KAYNAK
TÜRKİYE YAZMA ESERLER KURUMU BAŞKANLIĞI YAYINLARI: 102
MUSAVVER
SEFÂRETNÂME-İ İRAN
Resimli
İran Sefâretnâmesi; Osman Şâkir Efendi (ö. 1817)
Hazırlayan : Güray Önal